آتش سوزی چیست ؟

آتش‌سوزی یا حریق یکی از قدیمی‌ترین بلایایی است که می‌تواند در زمانی کوتاه، دارایی و سلامتی افراد را به خطر اندازد.  حریق عبارتست از سوختن مواد سوختنی یا آتشی ناخواسته که در لحظه وقوع از کنترل خارج شده معمولاً با دود ، حرارت و نور توأم است. آتش‌سوزی عبارت از آتشی است که از یک منبع حرارتی در لحظه وقوع  سرچشمه گرفته و کنترل ناپذیر (حادثه) است ، خود گسترش و توسعه یافته می باشد.

به عبارت کلی آتش سوزی نوعی آتش غیر قابل کنترل است.

فعل و انفعالاتی که بین ماده سوختنی، اکسیژن هوا و حرارت انجام می شود عامل اصلی آتش هستند. در واقع تا چند سال قبل دلیل اصلی حریق سه عنصر ماده سوختنی یعنی هر ماده ای که قابلیت سوختن داشته باشد، اکسیژن که بصورت معمول در هوا موجود می باشد و حرارت شناخته می شد.

به همین دلیل موضوعی به نام هرم آتش یا مثلث آتش وجود داشت که از این سه عنصر تشکیل می شد. بنابراین برای اطفا حریق تمامی متخصصین این حوزه اعتقاد داشتند که با حذف هر یک از این سه عنصر  می توان آتش را مهار کرد و خاموش کرد.

اما در سال های اخیر موضوع چهارمی نیز به عنوان یکی از عوامل آتش سوزی در نظر گرفته می شود و آن واکنش های زنجیره ای آتش است. به همین دلیل امروزه هرم آتش دارای چهار رکن است و به جای مثلث آتش از نام مربع آتش استفاده می شود.

هر چند هنوز در خصوص بعد چهارم یعنی واکنش های زنجیره ای آتش تحقیقات در حال انجام است اما آنچه که مسلم است این است که واکنش های زنجیره ای آتش می توانند تبعات و دامنه آتش را فراگیر تر کرده و خسارت های بارز آن را افزایش دهند.

مهار واکنش های زنجیره ای آتش بخصوص برای اطفا حریق امری بسیار ضروری است. این واکنش ها می تواند در زمان حریق باعث انفجارهای مخلوط گاز و هوا  یا گاز و اکسیژن شود و دامنه های آتش را بسیار افزایش دهد.

بصورت ساده تر می توان اینگونه واکنش های زنجیره ای آتش را توصیف کرد که عواملی  هستند که با ایجاد تغییر در حالت ماده و ترکیب مکرر با اکسیژن یا هوا باعث شعله ور تر شدن آتش و یا تداوم بیشتر آتش و برگشت پذیری مکرر آتش می شوند.

با این توضیحاتی که برای مهار آتش سوزی باید یکی از ترکیب های هرم آتش مهار شود، حذف هر یک از عناصر آتش می تواند باعث خاموش شدن آتش شود. اما در خصوص واکنش های زنجیره ای کمی نیاز به تامل بیشتر است. چرا که حذف واکنش های زنجیره ای عملا با استفاده از انواع کپسول ها و سیستم های قدیمی آتش نشانی کمی تامل بر انگیز بود.

در واقع انواع سیستم های اطفا حریق برای این منظور به کار گرفته می شوند که یکی از سه عنصر هوا، ماده سوختنی و یا حرارت را از ماده بگیرند. اما خاصیت ترکیب پذیری بالای مواد با اکسیژن و بخصوص تنوع مواد سوختنی در زمان آتش سوزی بخصوص در محوطه ای بزرگ عاملی شد تا ترکیب این مواد مانند بی کربنات پتاسیم و یا مونو فسفات آمونیوم باعث ایجاد رادیکال های آزادی با سوخت شوند که مهار آتش را دشوار تر می کرد.

برای اطفا حریق لازم است ماده آتش گرفته را سرد کرد، آتش را خفه کرد و یا جلوی آتش سوزی را سد کرد؛ که هر یک با گرفتن یکی از سه گانه های آتش امکان پذیر می شود؛ اما در زمان مواجهه با آتش های نا شناخته و یا ترکیبی باید چه کرد و یا چگونه عمل کرد؟

مثلا برای مهار آتش جامدات باید ماده سوختنی را سرد کرد و یا جلوی اکسیژن را گرفت، برای اطفا گاز ها باید از خروج گاز جلوگیری کرد و اگر مواد منفجره آتش بگیرند که خوب باید فقط محل را ترک کرد.

دسته بندی انواع حریق:

در آمریکا و ژاپن توسط مراجع رسمی حریق در چهار دسته (D ، C ، B ، A )و در اروپا و استرالیا به شش دسته( F ، E ، D ، C ، B ، A ) تقسیم بندی شده است. دسته A در همه تقسیم بندی ها مواد جامدی است که خاکستر بجا می گذارد. دسته B مواد نفتی و مایعات قابل اشتعال است. دسته D شامل فلزات قابل اشتعال می باشد. در تقسیم بندی آمریکایی دسته C شامل حریق های الکتریکی منظور شده است، اما در تقسیم بندی اروپایی این دسته گازهای آتش گیر مانند گاز مایع، گاز طبیعی، گاز طبیعی مایع شده و مایعاتی است که به سرعت تبخیر می شوند و دسته E شامل حریق الکتریکی است. دسته دیگری تحت نام F یا K اضافه شده است که به علت وسعت حریقها جای خود را باز نموده است. این دسته مربوط به حریق آشپزخانه و روغن های آشپزی است. در ایران الگوی اروپایی این دسته بندی که مورد تایید ISO نیز می باشد مناسب به نظر می رسد.

انواع آتش‌سوزی

1. آتش کامل
2. نیم سوز

آتش‌سوزی بر اساس نوع سرچشمه و نوع مواد سوختی به پنج گروه (بر اساس استاندارد آمریکا NFPA) و شش گروه (بر اساس استاندارد انگلستان BS) تقسیم می‌گردد.

کلاس های آتش سوزی بر اساس استاندارد آمریکا NFPA

آتش سوزی کلاس A بر اساس استاندارد آمریکا NFPA

شامل حریق مواد خشک (مواد جامدی که پس از سوختن خاکستر دارند) مانند چوب، کاغذ، پارچه، و موارد مشابه است.

آتش سوزی کلاس B بر اساس استاندارد آمریکا NFPA

شامل حریق مواد مایع مانند نفت، بنزین، الکل، گازوئیل و سایر سوختهای مایع است.

آتش سوزی کلاس C بر اساس استاندارد آمریکا NFPA

شامل حریق‌هایی که الکتریسیته به عنوان عامل بوجود آورنده در آن‌ها دخیل بوده یا تحت اثر الکتریسیته قرار دارد. این حریق خود می‌تواند حریق‌هایی از انواع دیگر را به وجود آورد.

آتش سوزی کلاس D بر اساس استاندارد آمریکا NFPA

شامل حریق فلزات قابل اشتعال نظیر سدیم، پتاسیم، منیزیم و … است.

آتش سوزی کلاس K بر اساس استاندارد آمریکا NFPA

شامل حریق های آشپزخانه ای نظیر روغن های آشپزی و … می باشد. (بر اساس استاندارد آمریکا)

این دسته‌بندی در استاندارد اروپایی دارای یک تفاوت اساسی است، آنهم جدا کردن مایعات از گازهای اشتعال‌پذیر می‌باشد. به این ترتیب در استاندارد اروپایی کلاس A و B مشابه استاندارد آمریکایی بوده و استاندارد C مربوط به گازهای اشتعال پذیر می‌شود. در این صورت کلاس حریق الکتریکی E نامگذاری شد. کلاس فلزات آتش گیر D نیز یکسان بوده و کلاسk در استانداردهای اروپایی F نامیده می‌شود.

آتش سوزی کلاس E

آتش سوزی کلاس F